Medycyna nuklearna a transmisja sygnałów w układzie meridianów

Pierre de Vernejoul, Pierre Albaréde, Jean-Claude Darras

Medycyna nuklearna a transmisja sygnałów w układzie meridianów

(tłum. Ewa K. Suskiewicz, @Ewa Chabros-Lalak)

[Tekst oryginalny: Pierre de Vernejoul, Pierre Albaréde, Jean-Claude Darras, Nuclear Medicineand Acupuncture Message Transmissio, [w:] The Journal of Nuclear Medicine, Vol. 33, No. 3, March 1992].

Niektórzy badacze od lat prowadzą badania nad akupunkturą, a szczególnie interesuje ich anatomiczny związek punktów akupunktury i połączeń między nimi nazwanych „meridianami”. Od dawna wiadomo, że opór elektryczny miejsc na ciele będących punktami klasycznej akupunktury różni się znacząco od pozostałych obszarów skóry (1,2). Odkryto też zależności między meridianami a subiektywnymi odczuciami fizycznymi w okolicach pewnych zmian chorobowych skóry (3).

Od 1978 roku przy użyciu kamery scyntylacyjnej z komputerowym analizatorem obrazu badamy migrację (przemieszczanie się) radioaktywnych znaczników wstrzykiwanych w punkty akupunktury (4). Inni badacze, w tym Bagu (5) i Tiberu (6) w Rumunii, Lafont i Munsch we Francji oraz Jia-He Tian i Gu (7) w Chinach, badali to również i otrzymali powtarzalne wyniki. Doctor S. Kovacs w Barcelonie w Hiszpanii otrzymał podobne rezultaty przy zastosowaniu analogicznej procedury przeprowadzonej u psa; opublikowano je w aktualnym numerze Journal (8).

Najczęściej stosowanym znacznikiem radioaktywnym był i jest nadtechnecjan sodu zawierający izotop ^99mTc¹. Wstrzyknięcie w punkt akupunktury zlokalizowany za pomocą anatomicznych punktów orientacyjnych, badania palpacyjnego oraz pomiaru oporności elektrycznej dokonuje się z użyciem igły do zastrzyków podskórnych o wymiarach 5/10 mm na głębokość 3-5 mm i określany dzięki specyficznym odczuciom osoby poddanej badaniu. Objętość wstrzykiwanego roztworu powinna być jak najmniejsza, czyli około 0,05 ml, a jego radioaktywność wynosić 10-20 MBq (megabekereli).

Wykształciły się dwa kierunki badań: morfologiczne i ilościowe badania dynamiczne. Nasze badania prowadziliśmy na grupie 250 uczestników – zdrowych i odbiegających od normy. Protokół każdego eksperymentu był kontrolowany i dokładnie przestrzegany.

Większość badaczy donosi, że w badaniach analitycznych wstrzyknięty w punkt kontrolny (niebędący punktem akupunktury) radioaktywny znacznik po pięciu minutach nie wykazuje żadnego preferowanego kierunku migracji, pojawia się tylko bardzo niewielki odśrodkowy izotropowy² krążek dyfuzyjny wokół punktu wstrzyknięcia.
Natomiast, jeżeli radioaktywny znacznik wstrzyknie się w punkt akupunktury, obserwuje się liniową migrację od punktu wstrzyknięcia. Na przykład, po wstrzyknięciu znacznika w punkt akupunktury „Nerkowy 7” (znajdujący się po wewnętrznej części nogi: ponad i za kostką przyśrodkową), odcinek migracji wynosi około 30 cm od punktu wstrzyknięcia. Odkryto i nadal się to potwierdza, że takie rozchodzenie się znacznika od punktów akupunktury znajdujących się na górnych i dolnych kończynach przebiega tymi samymi szlakami i to zarówno u osób należących do grup kontrolnych, jak i z różnymi chorobami.

Wykazane w ten sposób szlaki anatomicznie pokrywają się ze szlakami opisanymi w tradycyjnej chińskiej medycynie znanymi jako „meridiany”. W chińskiej medycynie mówi się o 12 meridianach prze-biegających wzdłuż górnych i dolnych kończyn. Szlaki migracji znaczników przebiegają preferencyjnie meridianami.

Analizy ilościowe przeprowadzone na obrazach scyntygraficznych i próbkach krwi pobranych po upływie do 60 minut od wstrzyknięcia u osób zdrowych i chorych wykazały, że mniej niż 5 % promieniotwórczego znacznika wstrzykniętego w punkt akupunktury przemieszcza się naczyniami krwionośnymi czy limfatycznymi. Pozostała część znacznika rozchodzi się według wzoru powolnej izotropicznej dyfuzji na zewnątrz od punktu akupunktury. Ta rozproszona część wstrzykniętego znacznika nie daje dostatecznie silnego sygnału w stosunku do promieniowania tła, by stanowić zdatny do interpretacji obraz jakiejkolwiek liniowej i dającej się określić struktury, jak na przykład żyła czy naczynie limfatyczne. Po 15-20 minutach od wstrzyknięcia występuje jego absorpcja w narządach o wysokim powinowactwie wobec znacznika, na przykład obserwuje się wychwyt technetu przez tarczycę i gruczoły ślinowe.

Ze względu na właściwości energetyczne fotonów promieniowania gamma izotopu technetu ^99mTc trudno jest zwizualizować przebiegające głębiej szlaki meridianowe w górnej części ciała człowieka z powodu dużego osłabienia sygnałów w tkankach miękkich. Podobne wyniki otrzymano przy zastosowaniu innych promieniotwórczych znaczników, takich jak izotop ksenonu 133Xe, talu 201Tl i rtęci 197Hg. Nie zaobserwowano u człowieka różnic w sposobie migracji obojętnych cząsteczek, anionów czy kationów.

Usiłowaliśmy określić unikatowość obserwowanych szlaków, by wyeliminować przemieszczanie się promieniotwórczych znaczników naczyniami krwionośnymi lub limfatycznymi (9).

Wyniki eksperymentów sugerują, że szlaki te nie odpowiadają drogom naczyniowym. Tempo przemieszczania się preferowanymi szlakami jest powolne, wynosi około 3-5 mm/min. i niezgodne z szybkością transportu naczyniowego. Ponadto trzeba wiedzieć, że tempo przemieszczania się tymi szlakami jest takie samo bez względu na rodzaj użytego znacznika, na przykład nadtechnecjanu sodu zawierającego izotop ^99mTc czy też chloromerodrinu rtęci zawierającego izotop 197Hg. Gromadzenie się promieniotwórczych znaczników `w nerkach nie wykazuje znaczącej różnicy w czasie ani w stężeniu w przypadku tych znaczników, co dowodzi, że ten rodzaj migracji nie ma charakteru naczyniowego.

Jeżeli wstrzyknięcie znacznika jest losowe (randomizowane), częściowo dożylnie, przemieszcza się on natychmiast drogami żylnymi i znika w czasie krótszym niż minuta, natomiast jego przemieszczanie się szlakiem meridianowym trwa kilka minut, zanika powoli i trwa to kilkadziesiąt minut. Hipoteza szybkiej dyfuzji w kierunku łożyska naczyniowego została odrzucona. Wstrzyknięcie nadtechnecjanu znaczonego ^99mTc w punkt akupunktury „Wątroba 3” (tuż obok żyły grzbietowej stopy) ukazuje osiowy szlak powolnej migracji potwierdzający istnienie wspomnianego meridianu, a nie o wiele szybszy poprzecznie skierowany przepływ, jakiego należało by się spodziewać w przypadku przemieszczania się drogami naczyniowymi.

W celu eliminacji hipotezy migracji naczyniowej użyto dwóch promieniotwórczych znaczników o różniących się energiach: ^99mTc i 201Tl. W punkt akupunktury wstrzyknięto nadtechnecjan znaczony ^99mTc, a w żyłę znajdującą się obok tego punktu akupunktury roztwór talu ²⁰¹Tl.

Obrazy otrzymane w wyniku tego eksperymentu pokazały, że szlak meridianowy jest szlakiem odrębnym od drogi naczyniowej. I tutaj również można było zauważyć, że tempo pojawiania się i znikania znacznika jest powolne, natomiast obrazy szlaków naczyniowych pojawiają się natychmiast i bardzo szybko znikają. Wynik tego eksperymentu ukazujący odrębność szlaków meridianowych i dróg naczyniowych ukazuje specyficzność i unikatowość tych szlaków. Ponadto, wstrzyknięcie promieniotwórczego znacznika w punkt akupunktury „Pęcherzyk żółciowy 36” (znajdujący się w środkowej części łydki) często ujawnia na szlaku meridianowym zarówno migrację wstępującą, jak i zstępującą, co jest niezgodne z hipotezą migracji drogami naczyniowymi. Tę samą dwukierunkową migrację obserwuje się po wstrzyknięciu w inne punkty akupunktury, na przykład w punkt „Żołądek 41” położony na przodzie kostki.

Wstrzyknięcie w punkt „Jelito grube 18” (umiejscowiony po lewej stronie mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego) ukazuje migrację ku górnej wardze, czyli w kierunku odwrotnym do krążenia żylnego. Ten kierunek przemieszczania się przecinający meridian twarzowy sięga punktów „Jelito grube 19 i 20” po prawej stronie od podstawy nosa. Wykazaliśmy, że te szlaki nie odpowiadają naczyniom limfatycznym.

W celu zbadania zależności między tymi szlakami a naczyniami limfatycznymi wstrzyknięto taką samą dawkę (0,05 ml i 20 MBq) roztworu nadtechnecjanu znaczonego ^99mTc w punkt akupunktury tuż obok pierwszej przerwy międzypalcowej stopy, czyli miejsca wkłucia przy wykonywaniu limfografii izotopowej kończyny dolnej, a użyty promieniotwórczy znacznik miał postać znakowanego technetem ^99mTc koloidalnego siarczku renu.

“Meridian wątroby” rozpoczyna swój bieg na grzbiecie palucha przy zewnętrznym rogu paznokcia, potem biegnie wzdłuż jego zewnętrznej granicy do miejsca między pierwszą a drugą kością śródstopia po stronie grzbietowej stopy. Na tym odcinku znajdują się dwa główne punkty akupunktury: „Wątroba 1” umiejscowiony na zewnętrznej granicy palucha obok poprzecznego zagłębienia, przypadając na miejsce połączenia paznokcia z jego nasadą oraz „Wątroba 2” położony na śródstopiu, na zewnętrznej granicy palucha, na przedniej części paliczkowego połączenia przegubowego u nasady pierwszego paliczka, czyli na poziomie pierwszej przestrzeni międzypalcowej.

W punkt „Wątroba 2” prawej stopy wstrzyknięto roztwór zawierający ^99mTc w dawce 20 MBq i jednocześnie podano taką samą dawkę w punkt pierwszej przestrzeni międzypalcowej w lewej stopie równie głęboko (około 3 mm), a igłę w trakcie wstrzykiwania skierowano nieco na zewnątrz i w dół, aby ominąć – o ile się dało – meridian wątroby.
W wyniku tego powstał wyraźny wzór migracji znacznika w prawej nodze zgodny z przebiegiem meridianu wątroby, wychodząc z punktu akupunktury „Wątroba 2”.

Nie odnotowano jednak żadnej określonej migracji w lewej nodze, w którą metodą limfografii izotopowej wstrzyknięto niekoloidowy znacznik. Natomiast wstrzyknięcie znacznika koloidowego w punkt akupunktury nie skutkuje jego przemieszczaniem się wzdłuż tego meridianu.

Przeprowadzono też badanie ilościowe po wyborze dwóch lustrzanych obszarów o identycznym kształcie i rozmiarze na nodze umiejscowionych wzdłuż szlaku meridianu wątroby oraz dwa podobne pod względem „szumów tła” obszary poza szlakami. Liczby zliczeń rozpadów radioaktywnych na obszarach tła były identyczne.
Istniała natomiast ogromna różnica radioaktywności w obszarze „meridianu wątroby” w zależności od punktu wstrzyknięcia: „Wątroba 2” czyli w przestrzeń międzypalcową. Wartość tej proporcji – po normalizacji i uwzględnieniu zliczeń tła – wynosiła 7,5 na korzyść punktu akupunktury jako miejsca wstrzyknięcia.

Późniejsze obrazy zarejestrowane po godzinie i dwóch nie ujawniły jakiegokolwiek przyrostu radioaktywności w węzłach limfatycznych nogi i miednicy po stronie punktu „Wątroba 2”, w który dokonano wstrzyknięcia, natomiast pojawiła się radioaktywność wzdłuż przewodu limfatycznego po lewej stronie, gdzie dokonano wstrzyknięcia zgodnie z klasyczną metodą limfografii izotopowej.

Otrzymane wyniki wskazują, że szlaki meridianowe nie pokrywają się z naczyniami limfatycznymi i w powyższym przykładzie minimalna aktywność obserwowana po wstrzyknięciu znakowanej substancji w przestrzeń międzypalcową lewej nogi (13,5% tej w prawej nodze) realistycznie odpowiada części znacznika, który dyfundowała ku „meridianowi wątroby”.
To badanie morfologiczne pozwala nam twierdzić, że – w przeciwieństwie do pewnych autorów (10) – preferowane szlaki przemieszczania się potwierdzone dzięki użyciu promieniotwórczych izotopów mają unikatowe cechy, są tożsame z meridianami opisanymi w tradycyjnej medycynie chińskiej i są odrębne od dróg naczyniowych i limfatycznych.
Szlaki te mogą przebiegać wzdłuż kończyn i zgodnie z wiązkami nerwowo-naczyniowymi. Według Bjorna Nordenströma z Karolinska Institute w Sztokholmie (11) niektóre przestrzenie międzywęzłowe stanowiłby preferowany szlak przemieszczania się jonów, który odpowiada meridianom znanym z akupunktury. Oprócz aspektu morfologicznego badania dynamiczne i ilościowe pozwalają ocenić tempo przemieszczania się wzdłuż tych szlaków (7).

U osób należących do grupy kontrolnej i pacjentów z patologią jednej nerki wykonano po dwa wstrzyknięcia roztworu nadtechnecjanu sodu zawierającego izotop ^99mTc o takiej samej objętości i identycznej dawce radioaktywności w punkty akupunktury „Nerka 7” (umiejscowiony na przyśrodkowej części nogi u dołu) na lewej i prawej nodze. Rozprzestrzenianie się znacznika rozpoczynające się w chwili wstrzyknięcia zilustrowano na 128 obrazach z kamery scyntylacyjnej trwających 2, 4 lub 8 sekund, co stanowiło dynamiczne badanie przemieszczania się promieniotwórczego znacznika wzdłuż meridianu i umożliwiło generowanie krzywych obrazujących dyfuzję znacznika w czasie, by ilościowo określić zmianę radioaktywności w obszarach pokrywających się z meridianem. U osób zdrowych średnie wartości nachylenia krzywych kinetyki dyfuzji radioaktywnego roztworu nadtechnecjanu sodu mają dla obu miejsc podania znacznika jednakową wielkość. Natomiast u pacjentów z jednostronną chorobą nerek wartości nachylenia obu krzywych są bardzo różne (12).

Chcieliśmy też ocenić efekt stymulacji igłą w punktach akupunktury na przemieszczanie się promieniotwórczych znaczników, ponieważ praktycy akupunktury ją stosują. Wykonywano takie stymulacje igłą wkłutą w punktach akupunktury anatomicznie zlokalizowanych proksymalnie³ lub piszczelowo (w kierunku kości piszczelowej) wobec punktów wstrzyknięcia znaczników. Te stymulacje były różnego rodzaju, w tym:

• Mechaniczna – przy zastosowaniu innych igieł do akupunktury.
• Elektryczna – prąd stały lub zmienny przepływający między dwoma igłami do akupunktury.
• Termiczna polegająca na ogrzewaniu stymulującej igły, co znane jest w tradycyjnej chińskiej medycynie jako „moksa”.

Aby uniknąć subiektywnych reakcji u pacjenta, w niektórych próbach zastosowaliśmy jako czynnik stymulujący promień laserowy (wytwarzany przez laser helowo-neonowy o mocy 28 MW), ponieważ nie wywołuje on żadnych odczuć – dotykowych czy termicznych. Przeprowadzono serię stymulacji laserem u zdrowych osób.
Wykonano dwa wstrzyknięcia roztworu nadtechnecjanu sodu zawierającego izotop ^99mTc o takiej samej objętości (0,05 ml) i identycznej dawce radioaktywności (20 MBq) w punkty akupunktury „Nerka 7” (umiejscowiony na przyśrodkowej części nogi u dołu, ponad i poza przyśrodkowym zgrubieniem wokół stawu skokowego głównego) na obu nogach. Przemieszczanie się radioaktywnego znacznika określano techniką obrazowania z zastosowaniem kamery scyntylacyjnej. Uzyskano 128 kolejnych obrazów trwających po 8 sekund. Na tej podstawie wykreślono krzywe zależności radioaktywności w wybranych obszarach preferowanych szlaków migracji od czasu trwania eksperymentu.
Po upływie ośmiu minut od wstrzyknięcia wykonano trwającą 2 minuty stymulację w punkcie „Nerka 2” na lewej nodze. Punkt ten znajduje się na przyśrodkowym brzegu stopy do przodu i ku dołowi od kostki przy dolnej wewnętrznej końcówce kości łódeczkowatej i pierwszym stawie klinowym.
Wraz ze stymulacją zaobserwowano wyraźną zmianę szybkości przemieszczania się znacznika i to nie tylko po stronie stymulowanej (w lewej nodze), ale też drugiej, czyli w prawej.

Wiadomo już, że efektywność naświetlania (za pomocą promienia laserowego niskiej mocy), a szczególnie w reumatologii, jest najwyższa, gdy częstotliwość światła laserowego jest niska i wynosi około 20 Hz. Odkryliśmy, że jest to prawdziwe w odniesieniu do stymulacji laserem punktu akupunktury.
Po wstrzyknięciu roztworu znacznika w punkty akupunktury „Nerka 7” na obu nogach przeprowadzono dwuminutowe stymulacje – jedną w piątej minucie w punkcie „Nerka 2” na lewej nodze i drugą w dziewiątej minucie w tym samym punkcie na prawej nodze. Częstotliwości światła laserowego wynosiły, odpowiednio 48 i 24 Hz. Otrzymane krzywe wykazały, że stymulacja przy użyciu światła laserowego o częstotliwości 48 Hz w ogóle nie była skuteczna i nie odnotowano żadnej zmiany, natomiast druga o częstotliwości 24 Hz – wykonana na jednej nodze, jak i na drugiej – wywołała zmianę szybkości migracji znacznika, dając zsynchronizowaną zmianę o stosunkowo podobnej amplitudzie. Częstotliwość światła laserowego wynosząca około 20 Hz wydaje się być optymalna, by stymulacja była skuteczna.

Próby stymulacyjne prowadzono również po wstrzykiwaniu roztworu znacznika w dwa punkty akupunktury „Jelito grube 4” umiejscowione w zagłębieniu tabakierki anatomicznej. W 320 sekundzie od momentu wstrzyknięcia znacznika u podstawy prawego ramienia umocowano nadmuchaną opaskę aparatu do mierzenia ciśnienia przy ciśnieniu równym przynajmniej 50-procentowej wartości tętniczego ciśnienia skurczowego i utrzymywano ten stan do czasu upływu 640 sekund.

W trakcie mocowania opaski na ramieniu wykonano dwuminutową stymulację trwającą od 400. i 520. sekundy w punkcie akupunktury „Jelito grube 11” (zlokalizowanym między punktem wstrzyknięcia a opaską po zewnętrznej stronie łokcia). Krzywe ujawniły przerwę przepływu znacznika po prawej stronie pokrywającej się z uciskiem spowodowanym przez opaskę i brakiem odzewu na stymulację. Natomiast po lewej stronie – przy braku ucisku przez opaskę – odnotowano pozytywny odzew na stymulację pod postacią zaobserwowanej zmiany szybkości przemieszczania się znacznika.

Z tego wynika, że ucisk stanowi skuteczną przeszkodę dla przemieszczania się znacznika preferowanymi szlakami w tkance łącznej, ale nie przeszkadza jednoczesnemu transferowi informacji po stronie przeciwnej.

Taki odzew po przeciwnej stronie ciała pozostaje w zgodzie z klasyczną hipotezą transferu impulsu odruchową drogą nerwową z towarzyszącym mu wydzieleniem neuroprzekaźników (13).

Już później laboratoryjne eksperymenty na poziomie biologicznym prowadzone we współpracy z doktorem Nicolasem z Laboratorium Cytologii przy Szpitalu Wojskowym im. Pierre-François Percy’iego w Paryżu (14) wykazały zmiany potencjału błon komórkowych granulocytów w trakcie stymulacji punktu akupunktury za pomocą igły lub światła laserowego. Potencjał błon komórkowych mierzono w próbce krwi metodą fluorometryczną po minucie od zakończenia wstrzykiwania lub stymulacji i porównywano z kontrolną próbką krwi pobraną od tej samej osoby.

Proste wstrzyknięcie promieniotwórczego znacznika w punkt akupunktury nie powodowało żadnych zmian potencjału granulocytowych błon komórkowych w porównaniu do kontrolnych próbek krwi. Natomiast, jeżeli stymulacja punktu akupunktury nie wywołała zmiany potencjału błon komórkowych erytrocytów, nie powodowała też statycznie znaczącej zmiany tego potencjału u granulocytów. Nie odnotowano żadnej zmiany potencjału błon komórkowych erytrocytów ani granulocytów w wyniku stymulacji punktu placebo. Niniejsze wyniki wskazują, że stymulacja punktu akupunktury daje stałe i powtarzalne zmiany w fizjologii komórek.

Konkludując, przemieszczanie się promieniotwórczego znacznika od jednego punktu akupunktury do drugiego wzdłuż określonych szlaków wskazuje, że są one tożsame z meridianami opisanymi w tradycyjnej medycynie chińskiej. Szybkość migracji znaczników i inne właściwości nie wskazują, by odbywała się ona wewnętrznymi drogami limfatycznymi. Szlaki te są prawdopodobnie związane z dyfuzją w tkance łącznej i podążają wzdłuż wiązek nerwowo-naczyniowych w kończynach (11).

Na skutek stymulacji punktów akupunktury zaobserwowano szybką i jednoczesną reakcję w meridianie po drugiej stronie ciała. Bez względu na to po której stronie wykonano stymulację, reakcje na nią są identyczne co do czasu ich wystąpienia, wielkości i czasu trwania po obu stronach. Jednoczesna reakcja po drugiej stronie ciała wskazuje na istnienie neuro-chemicznego mechanizmu w przenoszeniu pobudzenia.

Pierre de Vernejoul, Pierre Albaréde, Jean-Claude Darras
C. H. U. Necker–Enfants Malades Paris, France

Wykaz odnośników

1. Niboyer J. Traité d’acupuncture. In: Maisonnauve. Metz:l970.
2. Zhen RR. Luminescence and acupuncture. Fourth National Symposium of Biophysics. Beijing, l983;3:69.
3. The P.S.C. Group. An observation of the phenomena of propagated sensation along the channels. Symposium of the “Institute of acupuncture and moxibustion Academy of Traditional Chinese Medicine”. Beijing, China, May 1979.
4. de Vernejoul P, Darras, JC, Albaréde P, et al. Approche isotopique de la visualisation des méridiens d’acupuncture. Innov Tech Biol Med 1984;5–4,465–472.
5. Bagu V. Bugeac G, Vasile A, et al. Aspect préliminaire dans l’étude, á l’aide de médecine nucléaire, des points d’acupuncture, de la circulation sur les méridiens et leurs rapports avec leaorganes correspondants. Congrés international d’acupuacture. Brno-Tchécoslovaquie 2 Juin 1981.
6. Tiberiu R. Etude des points d’acupuncture par la medicine nucléaire. Am Acupuncture 1981; 9-3:251.
7. Gu HS. Etude de la migration de , 123I au niveau des méridiens. Chinese J 1980;3-9:681-682.
8. Kovacs FM, Gotzens V. Garcia A, et al. Experimental study on radioactive pathway hypedermically injected technetium-99m. J Nud Med 1992;33:403-407.
9. de Vernejoul P, Darras JC, BeguinC, et al. Approche isotopique de la visualisation des méridiens d’acupuncture. Agressologie 1984; 25:1107-1111.
10. Simon J, Guiraud G, Esquerra JP, Lazorthes Y, Guiraud R. La méthodologiedes radiolsotopes permet-elle de justifier l’existance des méridiens d’acupuncture? Bull Acad Natle Méd l986;172:363-368.
11. Nordenstöm BEW. Biologically dosed electric circuits. Uppsala; Nordic Medical Publications; 1983.
12. de Vernejoul P, Albaréde P. Darras JC. Etudes des méridiens d’acupuncture par lea traceun radioactifs. Bull Acad Nude Méd 1985;169: 1071-1075.
13. de Vernejoul P, AlbarédeP, DarraSJC, Nicolas J, Richardot G, de Vernejoul J. Information transfer approach in acupuncture. In: Proceedings of the Chinese Academy of Medical Sciences and the Peking Union Medical College International Symposium on Nuclear Medicine, Peking, China. 10-14 Octobre 1988. l988;3:65.
14. Richardot G, Darras JC, Nicolas J, de Vernejoul J, Albaréde P, de Vernejoul P. Hypotheses sur la transmission du message acupunctural après stimulation. Etude sur 250 subjects. XXVIIIéme Coloque de Médecine Nucláire de Langue Française. Paris, 8-10 December 1988.

 

Przypisy

¹ Taki zapis: 99mTc oznacza izotop technetu o liczbie masowej 99, który znajduje się w stanie metastabilnym. Atomy niestabilne dzielą się na atomy w stanie wzbudzonym, które muszą pozbyć się nadmiaru energii natychmiast, czyli w czasie rzędu pikosekund lub szybciej oraz na atomy w stanie metastabilnym, które mogą oddać ten nadmiar z opóźnieniem (przyp. tłum.).

² Izotropia to cecha wskazująca, że przemieszczanie lub rozszerzanie się zachodzi tak samo w każdym kierunku (przyp. tłum.).

³ Proksymalnie (łac. proxymalis) oznacza bliższe – kierunek lub położenie anatomiczne skierowane ku przyczepowi kończyny lub innej struktury (przyp. tłum.).

____________
*Artykuł otrzymano 13 listopada 1991; zaakceptowano 11 grudnia 1991. W sprawie przedruków proszę kontaktować się z: Pierre de Vernejoul, Serv icede Biophysique,et Medecine Nucleaire, C.H.U. Necker-Enfants Malades, F-75 743 Paris, Cedex 15, France.

____________
Tłumaczenie Ewa K. Suskiewicz, ©Ewa Chabros-Lalak